Jinsi ya kuanzisha biashara barani Afrika: Mwongozo wa hatua kwa hatua

Je, una wazo au ujuzi ambao umekuwa ukifikiria kuugeuza kuwa biashara? Iwe unatatua tatizo katika eneo unaloishi, unaleta wazo jipya, au unaingia katika soko linalokua kwa kasi, kuna fursa nyingi.

Lakini bila kujali jinsi wazo lako la biashara lilivyo bunifu, ili kuligeuza kutoka dhana kuwa uhalisia, utahitaji mpango unaoeleweka na ufahamu mzuri wa jamii yako, soko lengwa, sheria na kanuni za eneo husika, na mengineyo.

Hapa kuna mwongozo rahisi ambao utakuongoza katika hatua hizi muhimu za kwanza katika kuanzisha biashara yako mwenyewe.

Hatua hizi zinajumuisha:

1. Kufafanua wazo lako la biashara
2. Kutambua soko lengwa
3. Kanuni za eneo husika na mahitaji ya leseni
4. Kuweka mpango wa biashara
5. Mipango ya ufadhili
6. Kuchunguza mwenendo wa kiteknolojia wa biashara
7. Kutambua mkakati wa masoko

Hebu tuanze kwa kuchunguza wazo ulilonalo kwa ajili ya biashara yako mpya

Hatua ya 1: Tambua wazo la biashara linaloleta faida

Biashara nzuri inaweza kuanza hata na mawazo yanayoonekana madogo au rahisi. Kile kinacholeta tofauti ni jinsi wazo lako linavyoweza kuunganishwa na maisha halisi.

Hapa kuna mambo kadhaa ya kuzingatia unapofanya tathmini ya wazo lako la biashara:

• Ni tatizo gani biashara yako inatatua?
• Je, kuna uhitaji wa bidhaa au huduma yako?
• Wazo lako linajitofautishaje na wafanyabiashara wengine?

Muhimu ni kutambua jinsi wazo lako linavyoweza kuingia katika uchumi, vile vile katika maisha, mahitaji, na ratiba za wale walio katika jamii yako.

Ni muhimu pia kufanya utafiti wa sekta zenye ukuaji mkubwa kama vile teknolojia, kilimo, usafirishaji, na biashara mtandaoni ili kubaini fursa mpya zinazojitokeza.

Unapaswa pia kuhakikisha kwamba biashara yako inaendana kwa namna fulani na ujuzi wako, shauku yako, na uwezo wa kutumia ujuzi huu kwa ajili ya maendeleo ya muda mrefu na endelevu.

Hatua ya 2: Fahamu soko lako (fanya utafiti wa soko)

Kuelewa soko lako unalolenga ni muhimu kwa mafanikio ya biashara. Utafiti wa soko unakusaidia kubaini:

• Aina ya wateja unaolenga (umri, eneo, kiwango cha mapato, upendeleo, tabia, n.k.)
• Washindani na nafasi yao katika soko.
• Mambo yanayo wakumba wateja na mahitaji yao.

Unaweza kutumia tafiti, mahojiano, vikundi vya kujadili, na uchambuzi wa washindani kukusanya taarifa muhimu kuhusu soko lako.

Hatua ya 3: Sajili biashara yako na upate leseni

Kila nchi ya Afrika ina mchakato wake wa usajili wa biashara. Ili kuhakikisha unaanza kwa kufuata sheria zote, hapa kuna mapendekezo:

• Sajili biashara yako katika chombo husika cha serikali (mfano, CAC nchini Nigeria, eCitizen nchini Kenya).
• Pata vibali na leseni zinazohitajika katika biashara.
• Fungua akaunti ya benki ya kibiashara kwa ajili ya miamala ya kifedha.
• Elewa sheria za ushuru na kanuni za wafanyakazi.

Kutafuta mwongozo kutoka kwa mshauri wa biashara au mtaalamu wa sheria kunaweza kurahisisha mchakato na kusaidia kuepuka ucheleweshaji.

Hatua ya 4: Tengeneza mpango wa biashara

Photo by Christina @ wocintechchat.com on Unsplash

Mpango wa biashara hutumika kama mwongozo kwa ajili ya shughuli zako za biashara. Inakusaidia kuwa na mpangilio, kuweka malengo yanayofaa, na kutafuta njia halisia na endelevu za kutimiza malengo hayo mara kwa mara ili biashara yako ipate faida.

Mpango mzuri wa biashara pia husaidia kuvutia wawekezaji. Mambo muhimu ni pamoja na:

• Muhtasari Mkuu: Maelezo mafupi kuhusu biashara yako.
• Maelezo ya Biashara: Dhamira, maono, na pendekezo la thamani.
• Uchambuzi wa Soko: Utafiti kuhusu washindani na mgawanyiko wa wateja.
• Mkakati wa Mauzo: Jinsi unavyo panga kuvutia na kutunza wateja.
• Mpango wa Fedha: Bajeti, makadirio ya mapato, na mahitaji ya fedha za kuendesha biashara.

Kuna mifano kadhaa ya mipango ya biashara ya bure mtandaoni. Unaweza kutafuta na kupata mwanzo mzuri.

Baada ya kuandaa mpango wako wa biashara, inaweza kuwa ni wazo nzuri kushauriana na mhasibu au mshauri wa biashara ili kuhakikisha kuwa mpango wako ni wa kina na unaofaa.

Hatua ya 5: Pata mtaji

Photo by Benjamin Dada on Unsplash

Mtaji wa kuanzia ni moja ya vizuizi vikubwa kwa biashara mpya. Ingawa aina fulani za biashara zinaweza kuanza na gharama ndogo na kisha kukua kadri biashara inavyo endelea, zingine zinahitaji fedha za awali kununua vifaa, sehemu ya kufanyia biashara, rasilimali, n.k.

Habari njema ni kwamba zipo namna nyingi za kupata mtaji zaidi ya unavyoweza kufikiria.

Hapa kuna chaguzi kadhaa za kuangalia:

• Akiba binafsi – Kwa wajasiriamali wengi wa mara ya kwanza, hii ndiyo hatua ya kwanza. Huenda ikachukua baadhi ya mali zako ili kuanzisha biashara yako lakini ikiwa umekuwa ukiweka akiba, na biashara yako inaweza kuendelea bila gharama kubwa za awali, bila shaka hii ni njia inayofaa ambayo inakusaidia kuepuka kuanza na madeni. Hakikisha tu kwamba unalinda kwa uangalifu biashara yako na matumizi binafsi na kuweka bajeti inayoeleweka.

• Mikopo ya benki na taasisi ndogo za fedha – Mikopo midogo imeanzishwa kwa ajili ya biashara ndogo ndogo na mara nyingi ni rahisi kupata kuliko mikopo ya kawaida ya benki. Taasisi ndogo za kifedha zinazoweza kukusaidia ni kama vile:
  • Kenya: Benki ya Faulu Microfinance, SMEP Microfinance, KWFT (Kenya Women Microfinance Bank)
  • Uganda: FINCA Uganda, BRAC Uganda, Pride Microfinance
  • Tanzania: Tujijenge Tanzania, AccessBank Tanzania
  • Rwanda: Benki ya Urwego, VisionFund Rwanda
  • DR Congo: FINCA DRC, ProCredit Bank DRC

  Taasisi hizi kwa kawaida hutoa mafunzo ya biashara na msaada kama sehemu ya mchakato wa mkopo, ambayo ni muhimu ikiwa mchakato huu ni mpya kwako.

  Serikali za Kiafrika na mashirika mengi ya kimataifa huendesha programu za ujasiriamali zenye ruzuku au mikopo ya riba nafuu. Mifano:

  • Kenya: Mpango wa Ajira Digital, Mfuko wa Maendeleo ya Vijana (YEDF)
  • Uganda: Mpango wa Kuendeleza Maisha ya Vijana (YLP), Mfuko wa Emyooga
  • Rwanda: Mfuko wa Maendeleo ya Biashara (BDF)—unatoa dhamana ya mikopo na msaada kwa ajili ya kuanzisha biashara
  • DRC: Angalia Fonds de Promotion de l’Industrie (FPI) kwa fursa za ufadhili wa biashara
  • Mashirika yasiyo ya kiserikali ya mkanda: Tony Elumelu Foundation, Anzisha Prize, Mfuko wa Changamoto ya Ujasiriamali Afrika (AECF) – haya yanasaidia wajasiriamali kote Afrika kwa ufadhili na ushauri
  • Nyingi kati ya programu hizi zinahitaji uwe na mpango wa biashara —hivyo inafaa kuweka muda kuandaa mpango kabla ya kuomba mkopo au msaada.

• Ufadhili wa umma – Ufadhili wa umma unakuwezesha kukusanya pesa kutoka kwa idadi kubwa ya watu (mara nyingi mtandaoni). Inafanya kazi vizuri ikiwa una kisa au wazo linalovutia na unaweza kulitumia katika matangazo. Baadhi ya majukwaa unayoweza kuyatumia ni kama vile:
  • M-Changa (iliyoko Kenya) – Jukwaa maarufu na rafiki kwa ajili ya kuchangisha fedha kwa kutumia simu ndani ya nchi.
  • StartSomeGood na Kickstarter – Majukwaa ya kimataifa (ni mazuri kwa miradi ya kiteknolojia au ubunifu)
  • GoFundMe – Ni nzuri kwa mawazo ya biashara yanayojikita katika jamii.

• “Angel investors” – Ikiwa una biashara inayoweza kupanuka (hasa katika teknolojia, usafirishaji, au biashara mtandaoni), unaweza kuvutia wawekezaji wa awali. Hapa ndipo pa kutafuta:
  • Nairobi Garage, Startup Uganda, au Jiji la Ubunifu la Kigali hutoa fursa za kuungana na wawekezaji wa ndani.
  • VC4A (Venture Capital for Africa) – jukwaa linalo unganisha biashara zinazoanza katika Afrika na wawekezaji.
  • Seedstars, Flat6Labs, na Google for Startups Africa – hutoa ufadhili, ushauri, na programu za kuongeza kasi ya biashara.

Kumbuka kwamba chaguzi hizi mara nyingi zinahitaji uwasilishaji wa mpango, mvuto, na mpango unaoeleweka wa ukuaji – hivyo inaweza kuwa bora zaidi kwa wajasiriamali ambao tayari wamethibitisha mawazo yao au tayari wana wateja wa awali.

Kuchagua njia sahihi ya ufadhili hutegemea mtindo wako wa biashara na mahitaji ya kifedha. Unaweza pia kuchanganya na kulinganisha. Siyo lazima utegemee chanzo kimoja tu cha kupata mtaji ili kufanya biashara yako isimame. Wafanyabiashara wengine huanza na akiba zao wenyewe na pia kupata mkopo mdogo ili kupanua, na baadaye kuomba ruzuku au ufadhili wa mwekezaji mara tu wanapokuwa wamejiimarisha na kushika kasi fulani.

Hatua ya 6: Tumia teknolojia

Teknolojia inaweza kurahisisha utendakazi, kuboresha namna ya kuwafikia wateja, na kuhamashisha miamala rahisi, salama na inayowezekana. Zingatia chaguzi zifuatazo:

• Majukwaa ya biashara ya mtandaoni – Panua namna ya kuwafikia wateja wako kwa kuuza mtandaoni. Unaweza kuuza bidhaa wewe mwenyewe ndani ya nchi huku pia ukiruhusu watu kuagiza kwa njia ya mtandao na usafirishaji.
• Kutumia malipo kwa njia ya kidigitali na simu – Chaguzi rahisi za malipo huondoa msuguano wowote unaowezekana kati ya mteja anayefikiria kununua na kufanya ununuzi kuwa rahisi na usio na bughudha.
• Nyenzo za uhasibu na kumbukumbu ya bidhaa za kidigitali – Weka kiotomatiki usimamizi wa fedha, fuatilia orodha ya bidhaa zako, na kazi nyingi zaidi za kibiashara zinaweza kufanywa kidijitali.
• Nyenzo za mauzo katika mitandao ya kijamii – Tangaza biashara yako kwenye majukwaa kama Facebook, Instagram, LinkedIn, na zingine kadhaa.

Uwekezaji katika njia za kidijitali huongeza ufanisi wa biashara na kuridhika kwa wateja. Anza na zana zinazotatua chagamoto zako za msingi katika biashara na kisha uongeze kadri unavyokua.

Hatua ya 7: Tumia mkakati bora wa masoko

Masoko ni muhimu katika kuvutia na kutunza wateja, hasa unapokuwa mpya katika soko. Hapa kuna njia chache unazoweza kuzitumia kujenga ufahamu:

• Masoko ya mitandao ya kijamii – Hata kwa wateja wa ndani, mitandao ya kijamii inakuruhusu kushiriki taarifa za mara kwa mara na matangazo, huku pia ikiruhusu mwingiliano na maoni ya wateja. Pia kuna chaguzi kadhaa za kampeni za matangazo ya kijamii zenye gharama nafuu ambazo zinaweza kulenga aina za wateja unataka kuwa nao.
• Masoko ya maudhui – Hii inahusiana kwa karibu na masoko ya mitandao ya kijamii. Utahitaji pia kuandaa machapisho ya blogu yenye taarifa, video, na mafunzo na kuyatangaza kwenye mitandao ya kijamii.
• Kujenga mtandao na ushirikiano – Ili kuimarisha nafasi yako katika jamii, ni muhimu kuungana na viongozi wengine wa sekta na washawishi. Kunaweza kuwa na fursa za ushirikiano, au matangazo ya pamoja.
• Programu za rufaa kwa wateja – Himiza masoko kwa nia ya mdomo kwa kutoa ofa maalum au bonasi kwa wateja wanaokutangazia biashara yako.

Mkakati mzuri wa masoko husaidia kujenga ufahamu wa chapa na kuendesha mauzo. Muhimu ni uthabiti—shiriki maudhui mara kwa mara, toa thamani halisi, na uwe mkweli.

Hatua ya 8: Fuatilia na endana na mkakati wako wa biashara

Mafanikio katika biashara yanahitaji tathmini na mabadiliko ya mara kwa mara. Hakuna anayeweza kutarajia biashara yao kuendelea bila matatizo au vizuizi mara moja. Mara nyingi ni sehemu ya mchakato wa ukuaji, na wakati mwingine huwezi kujua unachohitaji hadi fursa au changamoto mpya zinapojitokeza. Jambo bora unaloweza kufanya ni kufanya tathmini mara kwa mara:

• Tathmini yako—mauzo, gharama, n.k. Tafuta mfanano.
• Tia moyo maoni ya wateja, ukirejelea mara kwa mara, ukijibu, na kufanya marekebisho ipasavyo.
• Mwelekeo wa soko na mikakati ya washindani. Kadri mambo yanavyobadilika, biashara zinazofanana na biashara yako zinaitikiaje?
• Maeneo ya kuboresha na kupanua biashara.

Uwezo wa kubadilika na utayari wa kurekebisha mikakati kulingana na taarifa kutahakikisha biashara yako inadumu na kubaki katika ushindani.

Mawazo ya mwisho

Kuanza biashara barani Afrika kunaweza kuwa jambo lenye msisimko na lenye kuridhisha. Lakini hakuna shaka kwamba pia inahitaji azma, uvumilivu, na mipango ya kimkakati. Kwa kufuata hatua hizi muhimu—kutoka katika utambuzi wa wazo la biashara na kufanya utafiti wa soko hadi kupata ufadhili na kutumia masoko yenye ufanisi—unaweza kujipatia mafanikio.

Mwongozo huu unashughulikia mambo ya msingi ili uweze kupata picha kubwa ya kile kinachohitajika ili kuanza kufanya biashara katika maeneo mengi yanayokua barani Afrika. Lakini kuna mambo mengi yanayohusiana na kila moja ya hatua hizi, hivyo inashauriwa kila wakati kuendelea kufanya utafiti na kushauriana na wataalamu.

Lakini ikiwa unaamini katika biashara yako na wazo lako na umeazimia kuliona likifanikiwa, kwa njia sahihi, biashara yako inaweza kustawi katika uchumi wa Afrika unaobadilika na kukua.